Bir çok ilimizi etkileyen 6 Şubat 2023 depreminde depremzedelerin evleri yıkıldı veya evlerin içine dönülemeyecek kadar tehlikeli hale geldi. Ülkemizden ve dünyanın bir çok yerinden bu konuda yardım ve destek yapıldı, bu yazıda yapılan yardımlar arasında bulunan RHU evleri ve Kazak yurtlarının tasarımlarını ve işlevlerini ele aldık.
Better Shelter Relief Housing Unit (RHU)
IKEA Derneği (The Ikea Foundation), Türkiye ve Suriye’ye 10 milyon euro değerinde deprem yardım desteği yaptı. 5,000 RHU da bu desteğin bir parçası. Türkiye ve Suriye’de 6 şubat 2023’te yaşanan depremlerden sonra evlerini kaybeden ve evlerinden tahliye edilen vatandaşlar için olan bu RHU’lar nedir peki? Better Shelter adlı 2010’da kurulmuş, İsveç merkezli olan kar aracı gütmeyen bu organizasyon, paketlenmiş halinin düz bir kutu içinde olduğu, modüler, parçalarının çok yer kaplamadığı ve gönüllüler tarafından bir kaç saatte kurulabilecek bir barınma alanının tasarımının sahibi. Prototipleri daha önce Irak’ta denemiş ve ayrıca 70’ten fazla ülkede evlerinden ayrı düşmüş ve kaybetmiş olan insanlara bu tasarımlarıyla yardım sağlamışlar.
Bir tanesinin kurulumu iki tane kutunun içersinde yer alıyor, yarım-yarım diye düşünebiliriz. Kutuların ağırlığı da burda önemli, malzeme çok ağır olursa kurulumu kolay olamaz. Bir kutu iki insan tarafından taşınabiliyor ve içinde beş kişiye yetecek miktarda barınma alanı var. Duvarları, çatısı, kilitlenebilir kapısı ve güneş enerjisiyle çalışan ışıkları ve şarj imkanı da içinde bulunuyor.
Kilitilenebilir olması özelliğiyle insanların daha rahat ve güvende hissetmesini de sağlıyor. Better Shelter’ın dediğine göre bunlar betondan yapılan binalardan çok daha sağlam, hafif malzemesinden dolayı herhangi bir yıkım gerçekleşmiyor. Organizasyon, Türkiye’nin ve Suriye’nin en az 28,000 tane daha bu kolay kurulabilen evlerden ihtiyacı olduğunu söylüyor.
Kazak Yurtları
Kazakistan depremzedeler için ‘yurt’ adlı çadırlar gönderdi. Yurt ya da bir başka adıyla ger, Orta Asya’da göçebe yaşam biçimine sahip toplulukların kullandığı çadırlardır. Bu çadırlar sadece barınma olarak değil aynı zamanda kültürel rolleri ve tarihi gelenekleri ile de öne çıkar ama burada tasarımı ve işlevini kısaca inceleyeceğiz. Keçe yurt çadırları 2 türe ayrılıyor Kırgız ve Kazak tipi. Aralarındaki farklar tavan yüksekliği, direk bulunup bulunmaması ve duvar dibi ölçüleridir. Kazakistan, Kökşetav’da bulunan ‘Kiyiz Üy’ çadırlarının özelliklerini de ele aldık.
Dış yüzey deri, keçe veya keçi yününden, iç iskeleti de genellikle söğüt ağacından yapılır. Ağaç ve keçe/deri bu yapının iki ana malzemesidir. Ayrıca ağaçtan yapılan kapı iç kısımda yer alırken, keçeden yapılan kapı dışarıda kalır. Kapı yapımında çam ağacı kullanılır, bunun sebebi üstü temizlendiğinde daha pürüzsüz olan çam ağacının üstüne nakış işlenebilmesidir. Yapımında metal, çivi veya benzeri şeyler kullanılmadığı için bu çadırlar uzun ömürlüdürler.
Yazın içeriyi serin, kış zamanı sıcak tutabilme özelliğiyle günümüzde hala kullanılıyorlar. İçi çok çabuk ısınan bir yapıya sahip, dumanın çadırdan dışarı çıkabilmesi için ocak/ateş çadırın tam ortasında yer alıyor. Böylece çadırın her yeri ısınıyor ve duman çadırı havasız bırakmıyor. Boyutuna göre içinde 2-10 kişi barındırabiliyor.
Kiyiz Üy çadırlarında ağaç parçalar Kerege, (duvarlar), Uvık (çatı bağlantıları), Şañırak( tavanı tutan dairesel kısım) ve Sıkırlavuk (ağaç kapı) olarak sınıflandırılır.
Keçe parçalar ise Tuvırlık, Üzik, Tündik ve Kiyiz Esik (keçe kapı) olarak ayrılır. Bu keçe kapı içeriye böceklerin ve yılanların içeriye girmesini önlüyor. Ayrıca kurulum için 8 çeşit bağlama yöntemi kullanılıyor.
Çadırı taşıyan iç iskeleti çatısı, kapısı ve dış kurulumu kolay olan yapılar değil, Kazakistan bu yardımı gönderirken aynı zamanda kurulum için 12 kişilik uzman bir ekip de gönderdi. Göçebe yaşam stilinden ortaya çıkan bu çadır tasarımının, çabuk kurulum, çabuk toplanma ve taşınabilir olmasıyla bu tarz durumlarda faydalı olduğunu gözlemleyebiliyoruz.
Bütün depremzedelerimize geçmiş olsun.
[How Ikea is helping this nonprofit transport 5,000 emergency shelters to Turkey](https://www.fastcompany.com/90850141/ikea-helping-nonprofit-transport-5000-emergency-shelters-to-turkey)
[Better Shelter- Ikea](https://bettershelter.org/ikea-foundation-and-better-shelter-partner-to-bring-relief-in-turkiye-and-syria/)
[Better Shelter- Shelters](https://bettershelter.org/shelter-effects/)
[Kazak Soydaşlardan depremzedeler için yurt çadır](https://www.ensonhaber.com/gundem/kazak-soydaslardan-depremzedeler-icin-yurt-cadir)
[KÖKŞETAV YÖRESİ KEÇE ÇADIRLARI (KİYİZ ÜYLER)](https://www.sosyalarastirmalar.com/articles/felt-tents-kyz-yler-in-koksetav-region.pdf)
[Yurt Çadırlarla Kurulan Otağ, Depremzedelerin ‘Yurdu’ Oldu](https://www.youtube.com/watch?v=xV92cMZ5Ccs)
[Keçe Yurt Çadırları (Yurt-Ger-Boz Üy)](https://www.kaganlikdogaekipmanlari.com/ke%C3%A7e-yurt-%C3%A7ad%C4%B1rlar%C4%B1-yurt-ger-boz-%C3%BCy)
[Kazakh yurts: importance in nomadic lifestyle, history and structure](https://weproject.media/en/articles/detail/kazakh-yurts-importance-in-nomadic-lifestyle-history-and-structure/)
