Endüstriyel ürün tasarımı, insanların ihtiyaçlarını, isteklerini ve beklentilerini karşılamak için ürünlerin şekil, işlev, malzeme, renk, ergonomi ve estetik gibi özelliklerini belirleyen bir yaratıcı süreçtir. Endüstriyel ürün tasarımcıları, ürünlerin kullanıcılarla nasıl etkileşime girdiğini, hangi mesajları ilettiğini ve hangi değerleri yansıttığını düşünürler. Bu nedenle, endüstriyel ürün tasarımı, sadece teknik ve pratik bir alan değil, aynı zamanda kültürel, sosyal ve politik bir alandır.
Endüstriyel ürün tasarımı, tarihsel olarak farklı ideolojilerden etkilenmiştir. İdeoloji, bir toplumun veya grubun dünya görüşünü, inançlarını, değerlerini, hedeflerini ve eylemlerini belirleyen bir fikir sistemi olarak tanımlanabilir. İdeolojiler, endüstriyel ürün tasarımının hem nedenini hem de sonucunu belirler. Bir yandan, endüstriyel ürün tasarımı, belirli bir ideolojiyi desteklemek veya yaymak için bir araç olarak kullanılabilir. Örneğin, Nazi Almanyası'nda endüstriyel ürün tasarımı, faşist ideolojinin gücünü, disiplinini ve üstünlüğünü vurgulamak için kullanılmıştır. Öte yandan, endüstriyel ürün tasarımı, mevcut ideolojileri yansıtan veya eleştiren bir sonuç olarak ortaya çıkabilir. Örneğin, Bauhaus hareketi, modernizm ideolojisini yansıtan ve geleneksel sanat ve zanaat anlayışlarını eleştiren endüstriyel ürün tasarımları üretmiştir.
Ürün tasarımında ideolojilere dayalı prensiplere bazı örnekler:
Fonksiyonalizm: Ürün tasarımında işlevselliğin ve kullanılabilirliğin ön planda tutulmasını vurgular. Bu ideolojiye göre, bir ürünün tasarımı, kullanıcının ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılamalı ve kullanım kolaylığı sağlamalıdır.
Modernizm: 19. yüzyılın sonlarından 20. yüzyılın ortalarına kadar sanat, mimari, edebiyat ve felsefede egemen olan bir akımdır. Modernizm, geleneksel formları ve değerleri reddederek rasyonellik, ilerleme, bilim, teknoloji ve sanayileşmenin önemini vurgular. Modernizm, endüstriyel ürün tasarımında da kendini göstermiştir. Örneğin, Bauhaus hareketi, modernizmin temel ilkelerini benimseyerek endüstriyel ürün tasarımları üretmiştir. Bauhaus hareketi, işlevselliği, basitliği, geometriyi ve standartlaştırmayı ön plana çıkarmıştır[1]. Bauhaus hareketinin etkisi bugün de devam etmektedir.
Postmodernizm: 20. yüzyılın ikinci yarısında modernizme karşı ortaya çıkan bir harekettir. Postmodernizm, modernizmin iddialarını ve evrenselliklerini sorgulayarak görecelik, çeşitlilik, ironi ve pastişin önemini vurgular. Postmodernizm, endüstriyel ürün tasarımında da kendini göstermiştir. Örneğin Memphis Group, endüstriyel ürün tasarımları geliştirmek için postmodernizmin temel ilkelerini benimsedi. Memphis Group, işlevselliği ikinci plana atarak renkli, çok yönlü, dekoratif ve ikonik tasarımlar yarattı[2]. Memphis Group'un etkisi bugün de devam etmektedir.
Sürdürülebilirlik: 21. yüzyılın başlarında ortaya çıkan bir akımdır. Sürdürülebilirlik, doğal kaynakların korunması, çevresel sorunların çözülmesi ve sosyal adaletin sağlanması gibi konuları ön plana çıkaran bir fikir sistemidir. Sürdürülebilirlik, endüstriyel ürün tasarımında da kendini göstermiştir. Örneğin, Cradle to Cradle yaklaşımı, sürdürülebilirliğin temel ilkelerini benimseyerek endüstriyel ürün tasarımları üretmiştir. Cradle to Cradle yaklaşımı, atık olmayan, yenilenebilir, geri dönüştürülebilir ve biyolojik olarak uyumlu tasarımlar yapmıştır[3]. Cradle to Cradle yaklaşımının etkisi bugün de devam etmektedir.
Minimalizm: Minimalizm, "az ama öz" felsefesini benimseyen bir ideolojidir. Tasarımda gereksiz süslemelerden kaçınılması, basitlik ve işlevsellik ön planda tutulması temel prensiplerdir. Minimalist tasarımlar, temiz hatlar, basit renk paletleri ve gereksiz ayrıntılardan arınmış formlar içerebilir.
İnsan Odaklı Tasarım: Kullanıcıların ihtiyaçlarına ve davranışlarına odaklanan bir ideolojidir. Bu yaklaşım, ürün tasarımının kullanıcı deneyimini iyileştirmeyi ve kullanıcıların hedeflerini en iyi şekilde karşılamayı amaçlar. Kullanıcı araştırmaları, kullanıcı geri bildirimleri ve kullanıcı testleri bu ideolojinin temelini oluşturabilir.
Estetik Odaklı Tasarım: Görsel cazibenin ve güzelliğin ön planda tutulduğu bir ideolojidir. Bu yaklaşım, ürünlerin kullanıcılar üzerinde olumlu bir duygusal etki yaratmasını hedefler. Şekil, renk ve malzeme seçimi bu ideolojide önemli bir yere sahiptir.
Bu ideolojilerin ürün ve şirketlere yansıyan örnekleri:
1- Apple ve Minimalizm:
Apple Inc., ürünlerinin tasarımında minimalizmi benimsemiştir. İPhone, iPad ve MacBook gibi ürünlerinde temiz hatlar, basit renk paleti ve minimalist bir görünüm kullanarak minimalizm ideolojisine odaklanmıştır. Bu tasarım yaklaşımıyla Apple, işlevselliği ve estetiği birleştirmeyi amaçlamıştır.
Apple ürün tasarımlarında minimalizm
Steve Jobs, her ürünün tasarım ve detayını kontrol eder, doğrudan müdahale ederdi. Apple’ın devrimsel ürünlerinin tamamı onun estetik ve minimalizm anlayışının birer yansıması. Bu ürünlerdeki minimalist yaklaşımlara bir bakalım.[4]
iPod
Apple’ın bilgisaylardan sonraki ilk devrimsel ürünü olan iPod, benzerlerinin aksine sade ve kullanışlı bir arayüze sahipti. Jobs, iPod’a açma-kapama tuşu eklenmemesini istemişti. Projedeki diğer Apple çalışanlarını hayrete düşüren bu özellik daha sonra birçok Apple ürününde uygulanacaktı. Açma-kapama düğmesi Steve Jobs’a göre gereksizdi ve estetik açıdan kötüydü. Apple cihazları kullanılmadıklarında pasif hale geçeceklerdi ve herhangi bir tuşa dokunulduğunda uyanacaklardı. Kapamak için düğmeye gerek yoktu!
iPhone
iPhone tasarımındaki en büyük sadeleştirme, fiziki tuşları kaldırarak yazılım yoluyla sanal bir klavye kullanılması oldu. Klavyeye ihtiyaç duyulduğunda ekran üzerinden sanal klavyeyi kullanabiliyordunuz ve klavye ile işiniz bittiğinde ekrandan kayboluyordu.
iPhone’da kullanılan dokunmatik ekranda istemdışı dokunmaları engellemek için de bazı önlemler gerekiyordu. Örneğin tuş kilidi gibi. Steve Jobs bunun da fiziki tuş yerine yazılım yoluyla halledilmesini istedi. Ortaya kaydırma hareketiyle açılan sanal tuş kilidi çıktı.
2- IKEA ve Sürdürülebilirlik
IKEA, sürdürülebilirlik ideolojisini ürün tasarımına entegre eden bir şirkettir. Mobilya ve ev eşyaları tasarımlarında geri dönüştürülebilir malzemeleri kullanır, enerji verimliliğini gözetir ve atık azaltma stratejileri uygular. Ayrıca, IKEA'nın ürünleri demonte (parçaları birleştirilmemiş, kurulum gerektiren, sonrasında tekrar sökülüp takılabilen, buna uygun tasarlanarak üretilen) olarak satıldığından, taşıma ve depolama sırasında da çevresel etkileri azaltmaya yardımcı olur.
3- Dieter Rams ve Fonksiyonalizm:
Dieter Rams, Braun şirketinde çalışırken ve kendi tasarımlarını yaparken fonksiyonalizm ideolojisini benimsemiştir. Tasarımlarında "iyi tasarım, azdır ve azdaki her şey gerekli" prensibiyle minimalist bir yaklaşımı tercih etmiştir. İşlevselliği ön planda tutan tasarımları, fonksiyonalizm ideolojisinin bir yansımasıdır.
4- Tesla ve Sürdürülebilirlik:
Tesla, elektrikli araçlarının tasarımında sürdürülebilirlik ideolojisini benimsemiştir. Elektrikli araçlarının üretimi ve kullanımıyla çevresel etkileri azaltmayı hedefler. Ayrıca, güneş enerjisi ve yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı şarj istasyonları da sürdürülebilir enerji dönüşümüne katkıda bulunur.
5- Philips ve İnsan Odaklı Tasarım:
Philips, sağlık teknolojileri ve aydınlatma alanında insan odaklı tasarım ideolojisini benimsemiştir. Ürünlerinin tasarımında kullanıcıların ihtiyaçlarını ve davranışlarını anlamaya yönelik araştırmalar yapar ve bu bilgileri ürünlerinin ergonomisine, kullanım kolaylığına ve kullanıcı deneyimine yansıtır.
Örneğin,
[5] Philips, faaliyet gösterdiği sağlık bakım, aydınlatma ve tüketici yaşam tarzı alanlarında geliştirdiği ürünlerle her yıl düzenlenen iF ürün tasarımı yarışmasında 7 kategoride toplam 22 ödül kazandı.
Philips 'sağlık ve bakım' kategorisinde aldığı yedi ödül ile insan odaklı tasarım yaklaşımınının önemini vurgulamış oldu. Philips’in bu kategoride ödül kazandığı bir ürün örneği şu şekilde:
Kitten Scanner, çocuklara CAT ya da BT (bilgisayarlı tomografi) tetkiki sırasında neler olduğunu öğretmeye yardımcı oluyor. BT tetkikinin değişik basamaklarına ışık tutmak için rol oynama ve hikaye anlatma teknikleri kullanılıyor. Böylelikle işlemin yarattığı korku ve gerginlik azaltılıyor.
Endüstriyel ürünlerin tasarımı çeşitli ideolojilerden etkilenmiştir. Bir ideoloji, bir toplumun veya grubun dünya görüşünü, inançlarını, değerlerini, amaçlarını ve eylemlerini belirleyen bir fikirler sistemi olarak tanımlanabilir. İdeoloji, endüstriyel ürün tasarımının hem nedenini hem de sonucunu yönlendirir. Bir yandan, endüstriyel ürün tasarımı, belirli bir ideolojiyi desteklemek veya yaymak için bir araç olarak kullanılabilir. Endüstriyel ürün tasarımı ise var olan ideolojilerin yansıtılması ya da eleştirilmesi sonucunda ortaya çıkabilmektedir.
[1]: https://tr.wikipedia.org/wiki/Bauhaus
[2]: https://tr.wikipedia.org/wiki/Memphis_Grubu
[3]: https://tr.wikipedia.org/wiki/Cradle_to_Cradle
[4]: https://www.umityildirim.com/steve-jobs-ve-minimalizm/
[5]: http://www.yapi.com.tr/haberler/philipse-22-if-tasarim-odulu_66419.html
https://www.red-dot.org/magazine/philips-kittenscanner
https://www.ikea.com.tr/surdurulebilirlik-malzeme
